فرزند درمانی

فرزند درمانی برای مراقبان (به طور معمول برای والدین)، یک سری آموزش را که بر مبنای تکنیک های بازی درمانی است، ارائه می دهد و در نتیجه آنها می توانند در مورد فرزندان خود از این تکنیک ها استفاده کنند.

در ابتدا این روش درمانی به صورت خانواده درمانی اجرا می شد و جزو برنامه های خانواده درمانی منظم بود.

فرزند درمانی بر مبنای این ایده شکل گرفت که والدین قادر به یادگیری مهارت های لازم، به عنوان یک عامل درمانی در زندگی کودکان شان هستند.

همچنین این روش درمانی شامل اعضای خانواده، به عنوان عوامل مهم تغییر، می باشد که یک نظریه منحصر به فردی را برای پروسه درمانی ارائه می دهند.

متخصصان آموزش دیده، این روش درمانی را به مراقبان اولیه آموزش می دهند و در هدایت و حل کردن چالش ها توسط خانواده ها، نقش نظارتی و راهنمایی را دارند.

• تاریخچه و توسعه
• نظریه فرزند درمانی
• فرزند درمانی به چه نحوی صورت می گیرد؟
• مشکلاتی که با استفاده از فرزند درمانی رفع شده اند
• محدودیت های مربوط به فرزند درمانی

تاریخچه و توسعه

فرزند درمانی توسط برنارد و لوئیز گرنی[۱]، در دهه ۱۹۶۰ و زمانی که متوجه  شدند درمانگران آموزش دیده ای که مشغول درمان کودکان بودند، دارای محدودیت هایی هستند، این روش درمانی را معرفی کردند. این رهیافت خلاقانه مربوط به بازی درمانی، عدم حضور والدین آموزش دیده در طول درمان را به عنوان عامل مهمی در نظر گرفت و به همین دلیل به آنها این توانایی را داد که خودشان تکنیک های درمانی را بر روی فرزندشان اعمال کنند و در طول فرآیند درمانی به بازی درمانی دسترسی داشته باشند.

در مدل اصلی گرنی برای فرزند درمانی، والدین به طور میانگین، به مدت ۱۲ ماه مشغول آموزش بودند و همزمان با آن به صورت هفتگی، مشغول دوره های بازی درمانی بر روی فرزندا خود بودند.

گاری لندرت از اواخر دهه ۱۹۸۰، با اصلاح مدل اولیه در رابطه با محدوده های زمانی و منابع محدود، منجر به گسترش کاربردهای فرزند درمانی شد.

در مدل وی، والدین در ۱۰ دوره آموزشی شرکت می کنند و همزمان با آن به صورت هفتگی، دوره های بازی درمانی را در محیط خانه بر روی فرزند خودشان اعمال کرده و آن را به صورت نوار ویدئویی ثبت می کنند.

در حال حاضر، انواع مختلفی از فرزند درمانی در دسترس می باشد و طول مدت آنها از ۱۰ هفته تا ۲۴ هفته متغیر می باشد.

[۱] Bernard and Lousise Guerney

نظریه فرزند درمانی

فرزند درمانی با استفاده از نظریه های روان پویشی، سیستم های خانوادگی، رشدی و رفتاری و سایر نظریه ها ایجاد شده است.

این مدل به صورت روش درمان آموزش روان شناختی می باشد که برای آموزش مهارت ها به والدین طراحی شده است.

درمانگرانی که آموزش تخصصی را در بازی درمانی پشت سر گذاشته اند، این روش درمانی را به والدین آموزش می دهند و بر روی دوره ها نظارت می کنند، و نقش آموزشی آنها در این روش درمانی، بیشتر از نقش درمانی شان می باشد.

والدین در این پروسه درمانی، نقش درمانگر روش درمانی بازی را ایفا نمی کنند، بلکه آنها مهارت هایی را یاد می گیرند تا به فرزندان خود کمک کند که بر مشکلاتشان غلبه کنند و / یا روش های سرپرستی شان را بهتر می کنند.

این روش درمانی بر روی والدین و فرزند آنها، به عنوان شخصی که جست و جو کننده درمان است، متمرکز نمی شود.

در مقابل، رابطه بین والدین و فرزند مورد توجه و تمرکز این روش درمانی قرار می گیرد.

اغلب مشکلاتی که در خانواده ها ایجاد می شوند، مربوط به پویایی و نیروی درونی خانواده می باشد – معمولا مشکل کودک فقط به خود کودک مربوط نیست، و این احتمال وجود دارد که مشکلات تجربه شده توسط یکی از اعضای خانواده، بر کل خانواده تاثیر بگذارد.

درمانگران بر ضرورت همدردی و پذیرش، به عنوان بخشی از فرآیند درمانی تاکید کرده اند.

گوش دادن و پذیرفتن احساسات والدینی، در عمیق ترین سطح ممکن و شناخت و منعکس کردن احساسات کودکان که در بازی کردن کودن بیان می شود، عامل مهمی در پیشبرد درمان می باشد.

گوش دادن دلسوزانه به عنوان عامل مهم در این فرآیند در نظر گرفته شده است.

همچنین فرزند درمانی در زمانی که امکان پذیر باشد، شامل کل خانواده می شود.

علاوه بر این، در این روش درمانی بر نحوه درست انجام درمانی به صورت مشارکتی تاکید زیادی شده است.

فرزند درمانی به چه نحوی صورت می گیرد؟

فرزند درمانی طی چندین مرحله درمانی صورت می گیرد. معمولا درمانگران در مرحله اول یک ارزیابی کلی در مورد خانواده انجام می دهند و چند مدتی را صرف مشاهده تعاملات خانوادگی می کنند.

بعد از آن درمانگر یک دوره بازی درمانی را برای خانواده معرفی می کند و تکنیک های پایه ای مربوط به کل دوره را در یک دوره فشرده و مختصر به والدین آموزش می دهد.

بعد از آن، با شروع دوره اعمال فرزند درمانی از طرف والدین بر روی کودکان، درمانگر بر نحوه اجرای فرآیند درمانی نظارت می کند.

معمولا دوره های اجرایی والدین، ابتدا در یک مجموعه بالینی شروع می شود، و بعد از آن در محیط خانه صورت می گیرد.

درمانگر در طول دوره درمان، از پیشرفت مراحل درمانی حمایت بعمل می آور، چالش هایی را که خانواده ممکن است با آن مواجه شود، را شناسایی می کند و خانواده ها را برای شروع دوره درمانی آماده می کند.

این روش درمانی بر روی والدین و فرزند آنها، به عنوان شخصی که به دنبال درمان است، متمرکز نمی شود.

بلکه فقط رابطه بین والدین و فرزند مورد توجه و تمرکز این روش درمانی قرار می گیرد.

فرزند درمانی معمولا در قالب مجموعه های گروهی صورت می گیرد، بنابراین والدین می توانند علاوه بر آموزش، از حمایت های روانی هم بهره مند شوند.

اغلب والدین در مجموعه های گروهی این توانایی را دارند تا یک سری از سبک های سرپرستی را تجربه کنند.

همچنین فرزند درمانی برای استفاده زوجین و والدین افراد تعدیل و اصلاح شده است و می تواند توسط معلم ها، مربی ها و مراقبان دیگر به کار گرفته شود.

تکنیک های فرزند درمانی به صورت غیر دستوری و متمرکز بر روی کودکان می باشد.

این امر بدان معناست که کودکان برای بازی کردن مطابق میل خودشان، آزاد هستند و هیچ نوع دستور العمل و راهنمایی خاصی از طرف والدین ابراز نمی گردد.

چهار تکنیک مبنایی که در دوره فرزند درمانی آموزش داده می شود، عبارتند از:

۱٫ ساختار بندی:

والدین با ایجاد محدوده بازی خاص، یک دوره بازی را ساختار بندی می کنند و به کودک خود می گویند که با هر عروسکی که در محیط قرار دارد و به هر نحوی که تمایل دارد، می تواند بازی کند (فقط چند محدودیت امنیتی برای جلوگیری از به خطر افتادن سلامتی کودک وجود دارد).

۲٫ گوش دادن با همدلی:

والدین می توانند مهارت های خود را ارتقاء دهند تا بتوانند عواطف و رفتار کودکان را در طول بازی منعکس کنند و برای تفسیر مواردی که کودک در طول بازی انجام می داد و مواردی که کودک می تواند احساس یا تجربه کند، از این مهارت ها استفاده کند.

۳٫ بازی تجسمی متمرکز بر کودک:

با مشغول شدن کودک در بازی تجسمی، والدین فقط نقش نظارتی دارند و درمان را دنبال می کنند.

۴٫ زمینه محدود:

هر چند که در طول درمان، قوانین کمترین اهمیت را دارند ولی والدین یک سری محدودیت ها را اعمال می کنند تا نسبت به امنیت و نگه داشتن احترام شخصیت ها مطمئن شوند.

در طول درمان اجازه داده می شود که کودک تا حدّی عصبانیت خود را برزو کند، ولی در صورتی که کودک بخواهد به عروسک ها آسیب برساند و یا رفتار خطرناکی داشته باشد، دخالت می کنند.

هدف از این روش درمانی عبارت از ایجاد احساس مقبولیت بیشتر در کودک و توانمند سازی آن برای بیان احساسات خود به صورت مناسب و ایمن می باشد.

مشکلاتی که با استفاده از روش فرزند درمانی رفع شده اند

در ابتدا روش فرزند درمانی برای درمان کودکانی که مشکلات اجتماعی، عاطفی و یا رفتاری را تجربه کرده بودند، طراحی شده بود و امروزه برای درمان طیف وسیعی از مشکلات کودکان مورد استفاده قرار می گیرد که برخی از آنها عبارتند از:

• اضطراب
• نگرانی های مربوط به سازگاری و یا مراقبت پرورشی و تربیتی
• بیماری یا ناتوانی مزمن و حاد
• افسردگی
• بی توجهی و یا فزونکاری
• آسیب
• رفتارهای متضاد
• عصبانیت
• مشکلات دلبستگی

فرزند درمانی تلاش دارد تا هم والدین را توانمند تر سازد و هم رابطه بین والدین و کودک را تقویت کند.

در طول دوره فرزند درمانی، والدین این فرصت را پیدا می کنند تا یک سری از روش ها را برای مشغول کردن کودکان یاد بگیرند به نحوی که طی آن، محدودیت های موجود را همچنان ثابت نگه دارند.

آیا فرزند درمانی یک روش کارا و موثری می باشد؟

فرزند درمانی یک روشی است که به خوبی مورد مطالعه قرار گرفته است و شواهد تجربی مناسبی در مورد آن وجود دارد.

مطالعات بیانگر این است که این روش درمانی می تواند با تسهیل کردن رابطه تقویت شده، برای والدین و کودکان مفید باشد و در اغلب مواردی که کودکان با چالش های رفتاری و روانی – اجتماعی مواجه هستند، منجر به ایجاد بهبود های چشمگیری می شود.

همچنین فرزند درمانی می تواند در ممانعت از مشکلات آینده هم موثر باشد، چرا که این روش مشکلات موجود در سیستم خانوادگی را شناسایی می کند و ابزارهایی در اختیار والدین قرار می دهد که در نتیجه آن می توانند واکنش موثرتری نسبت به کودک خودشان داشته باشند.

به دلیل اینکه فرزند درمانی منجر به حصول نتایج مثبت در دوره های کوتاه تر می شود، می تواند از روش بازی درمانی مرسوم موثر تر باشد.

محدودیت های مربوط به بازی درمانی

ممکن است که فرزند درمانی برای تمامی وضعیت های کودکان و خانواده ها مناسب نباشد، ولی بخش گسترده ای از مطالعات نشانگر این است که فرزند درمانی یک روش موثری برای طیف گسترده ای از خانواده ها و کودکان می باشد.

این روش به صورت یک اقدام درمانی حسّاس نسبت به فرهنگ در نظر گرفته شده است، ولی ممکن است در برخی از موارد، مهارت های آموخته شده توسط درمانگر،  با برخی از عقاید فرهنگی خاص متضاد باشد.

انجام مطالعات بعدی که بر روی وجود داشتن عقاید و هویت فرهنگی در فرزند درمانی صورت بگیرد، می تواند در مشخص کردن رابطه بین فرزند درمانی و عقاید فرهنگی مفید باشد.

یک مشکل بالقوه دیگر در مورد فرزند درمانی، متکی بودن این روش درمانی بر روی خود گزارش دهی می باشد.

والدین در برخی از مطالعات گزارش داده اند که با گزارشات به دست آمده از سایر منابع، همانند معلمان و یا سرپرست دیگر، موافق نیستند.

همچنین مشاهده شده است که برخی از والدین تمایل دارند تا ناراحتی خود را به صورت نادرست گزارش دهند، که در نتیجه می تواند بر روی خروجی ها و نتایج درمانی تاثیر گذار باشد.

ترجمه و گردآوری : دکتر یاسر دادخواه